6 Thói Quen Đáng Lo Ngại Ở Trẻ Mới Biết Đi: Cha Mẹ Cần Biết Và Xử Lý Kịp Thời

Giai đoạn trẻ mới biết đi (toddler) là thời kỳ phát triển mạnh mẽ về cảm xúc, thể chất và hành vi. Trong quá trình khám phá thế giới xung quanh và học cách tự điều chỉnh bản thân, trẻ thường xuất hiện một số hành vi lặp lại – từ mút ngón tay, cắn móng tay, đến đập đầu hoặc nói tục.

Nhiều hành vi trong số này là cách trẻ tự an ủi, nhưng nếu duy trì trong thời gian dài hoặc ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe, đó có thể là dấu hiệu cần được cha mẹ lưu ý và can thiệp đúng cách.

Dưới đây là 6 thói quen phổ biến và đáng lo ngại ở trẻ mới biết đi – cùng nguyên nhân, tác động và gợi ý xử lý hiệu quả từ góc nhìn chuyên gia.

1. Đập đầu

Tình trạng:
Có tới 20% trẻ sơ sinh và trẻ mới biết đi có hành vi đập đầu vào thành giường, tường hoặc bề mặt cứng, phổ biến hơn ở bé trai gấp 3 lần bé gái.

Nguyên nhân phổ biến:

• Tự an ủi: Hành vi tạo cảm giác nhịp nhàng, giúp trẻ thư giãn và dễ ngủ.
• Giảm đau: Thường gặp khi trẻ mọc răng hoặc bị viêm tai giữa.
• Giải tỏa cảm xúc: Khi giận dữ, căng thẳng mà không thể diễn đạt bằng lời.
• Thu hút sự chú ý: Một số trẻ dùng hành động mạnh để được quan tâm.
• Dấu hiệu phát triển bất thường: Trong một số trường hợp hiếm, có thể liên quan đến rối loạn phổ tự kỷ (ASD) hoặc chậm phát triển thần kinh.

Cảnh báo:
Nếu trẻ đập đầu quá mức, làm đau chính mình, hoặc có dấu hiệu thu mình, mất kỹ năng đã từng có (ngôn ngữ, giao tiếp), cần đưa đi khám chuyên khoa nhi hoặc tâm lý phát triển.

2. Mút ngón tay cái

Tình trạng:
Thói quen hình thành từ trong bụng mẹ và có thể kéo dài sang tuổi mẫu giáo, phổ biến khi trẻ mệt, lo lắng hoặc cần tự trấn an.

Tác động:

• Theo Hiệp hội Nha khoa Hoa Kỳ (ADA), hành vi này không ảnh hưởng răng miệng nếu dừng trước khi răng vĩnh viễn mọc.
• Trẻ mút ngón mạnh, liên tục có nguy cơ bị lệch hàm, răng hô, sai lệch khớp cắn.

Lưu ý:
Không ép buộc hoặc mắng mỏ. Hãy theo dõi mức độ mút và lực đẩy lưỡi, đồng thời hướng dẫn trẻ các hoạt động thay thế để thư giãn.

3. Ngoáy mũi

Tình trạng:
Hành vi phổ biến nhưng gây mất thẩm mỹ và tiềm ẩn nguy cơ nhiễm trùng. Trẻ thường ngoáy mũi khi:

• Tò mò về cơ thể
• Cảm thấy buồn chán hoặc căng thẳng
• Bị kích ứng do dị ứng, không khí khô, hoặc vảy mũi.

Biện pháp hỗ trợ:

• Dùng máy tạo độ ẩm, vệ sinh mũi nhẹ nhàng
• Hướng dẫn trẻ lau mũi bằng khăn giấy
• Tránh la mắng, thay vào đó nhẹ nhàng điều chỉnh hành vi

4. Cắn móng tay

Tình trạng:
Là thói quen phổ biến và dễ kéo dài đến tuổi trưởng thành.

Nguyên nhân:
Do tò mò, lo âu, buồn chán hoặc bắt chước người lớn. Một số trẻ cắn móng tay vô thức khi xem TV hoặc trước những tình huống áp lực như thi cử, biểu diễn.

Cách xử lý:

• Không trừng phạt, chỉ trích.
• Giúp trẻ nhận thức hành vi bằng cách khuyến khích con tự để ý và ghi chú.
• Gợi ý hoạt động thay thế: bóp bóng mềm, xếp hình.
• Trong trường hợp nặng (gây chảy máu, kèm hành vi tự tổn thương khác như nhổ tóc), nên đưa trẻ đi khám tâm lý.

5. Sử dụng núm vú giả

Tình trạng:
Thường dùng như một “vật chuyển tiếp” giúp trẻ xoa dịu khi căng thẳng, đi nhà trẻ, hoặc đi xa.

Rủi ro nếu dùng lâu dài:

• Tăng nguy cơ viêm tai giữa lên 33%
• Ảnh hưởng đến cơ phát âm, gây phát âm sai (ngọng s/z) nếu tiếp tục dùng khi trẻ đang học nói
• Sai lệch cấu trúc răng miệng nếu ngậm khi ngủ quá nhiều

Khuyến nghị:

• Cắt giảm từ sau 12 tháng
• Cai hoàn toàn trước 18 tháng tuổi
• Ưu tiên loại núm mềm, nhỏ, không dùng khi trẻ đang nói chuyện

6. Nói tục

Tình trạng:
Trẻ học theo người lớn hoặc từ môi trường (TV, anh chị...), nhưng không hiểu ý nghĩa thật sự của những từ ngữ đó.

Cách ứng xử hiệu quả:

• Không phản ứng thái quá (cười, giận dữ) – điều đó vô tình khuyến khích trẻ lặp lại
• Thiết lập nguyên tắc rõ ràng: “Ở nhà mình, mình không nói từ đó.”
• Dạy con từ thay thế tích cực (ví dụ: “ôi trời”, “thiệt là...”)
• Trò chuyện về sự tôn trọng trong giao tiếp

KẾT LUẬN

Nhiều hành vi ở trẻ nhỏ là cách giải tỏa cảm xúc hoặc tự trấn an bản thân. Dù có thể gây khó chịu hoặc lo lắng cho phụ huynh, phần lớn các thói quen này sẽ tự biến mất theo thời gian.

Tuy nhiên, cha mẹ cần quan sát mức độ, tần suất và tác động của từng hành vi. Nếu chúng ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất, tinh thần hoặc kéo dài bất thường – hãy chủ động tìm đến bác sĩ hoặc chuyên gia để được hỗ trợ kịp thời.

Follow các kênh MXH của Goodmama để có thêm nhiều thông tin bổ ích nha ba mẹ!